Spadek, zachowek – jak nie pogubić się w prawnych zawiłościach
2009-10-29
Kwestia dziedziczenia rzadko ogranicza się do odczytania testamentu i spokojnego podziału majątku, zgodnego z ostatnią wolą osoby zmarłej. Zdarza się bowiem, że zapisu testamentowego brak, zwłaszcza w przypadku nagłej śmierci osoby względnie młodej. Bywa też, że rodzina pominięta w testamencie ubiega się o prawa do części majątku. Niezależnie od sytuacji, komplikacje dotyczące spadku zabierają nieraz sporo czasu i nerwów, budząc kłótnie i dzieląc rodzinę. Jak z tego wybrnąć? Przede wszystkim należy znać swoje prawa i obowiązki, co pozwoli na sprawiedliwy podział pozostawionych przez zmarłego dóbr.
Jak wygląda postępowanie spadkowe, gdy zmarły nie zostawił testamentu?
Pierwszeństwo dziedziczenia mają wszyscy ci, którzy wymienieni zostali w napisanym zgodnie z prawem testamencie. Mogą to być dowolne osoby, także spoza rodziny zmarłego. Jeśli jednak takiego dokumentu brak, mamy do czynienia z dziedziczeniem ustawowym – ono zaś dotyczy tylko i wyłącznie osób, które ze spadkodawcą łączą więzy krwi lub związek małżeński (a także przysposobienie dziecka – adopcja). Kolejność dziedziczenia ustawowego reguluje Kodeks cywilny.
Kto dziedziczy i w jakiej kolejności? Spadkobiercy ustawowi
Małżonek i dzieci ( w dalszej kolejności wnuki) – Małżonek dziedziczy tylko wtedy, gdy związek małżeński istnieje w momencie otwarcia spadku. Prawa dziedziczenia nie ma osoba, z której winy został orzeczony rozwód lub separacja. Niezależnie od liczby potomków, małżonek otrzymuje przynajmniej ¼ majątku. Dzieci zmarłego dziedziczą po równo – bez względu na to czy są potomkami biologicznymi, czy adoptowanymi. Jeśli jedno z dzieci nie żyje lub wyrzekło się spadku, dziedziczą jego własne dzieci – a więc wnuki zmarłego.
Rodzice i rodzeństwo (obok małżonka) – Jeśli zmarły nie miał dzieci, połowę spadku otrzymuje jego małżonek, a prawo do pozostałej części zyskują rodzice i rodzeństwo. Każde z rodziców dostaje ¼ pozostałej kwoty, zaś dalsza część majątku rozdzielona zostaje pomiędzy rodzeństwo zmarłego.
Gmina i Skarb Państwa – W przypadku śmierci osoby, która nie pozostawiła żadnych bliskich i krewnych, cały majątek otrzymuje gmina ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego. Jeśli ustalenie ostatniego miejsca zamieszkania nie jest możliwe lub gdy znajdowało się ono poza granicami Polski, spadek trafia do Skarbu Państwa.
Jak upomnieć się o swoje, czyli kwestia zachowku
Zawartość testamentu jest indywidualną sprawą każdego człowieka – ma on prawo samodzielnie zadecydować o sposobie podziału majątku. Zdarzają się jednak decyzje kontrowersyjne, gdy dobytek zostaje w całości przepisany osobie spoza rodziny, a najbliżsi zmarłego wyłączeni są z procesu dziedziczenia. Prawo stoi w tym wypadku po ich stronie, pozwalając starać się o zachowek, a więc tę część majątku, którą spadkobierca dziedziczyłby ustawowo. Możliwość ubiegania się o zachowek mają w pierwszej kolejności małżonek i dzieci spadkodawcy, potem zaś wnuki oraz rodzice. O zachowek nie może starać się były małżonek, z którego winy orzeczony został rozwód.
Przyjąć albo odrzucić
Decyzja o przyjęciu lub odrzuceniu spadku należy do spadkobiercy i zależy najczęściej od rodzaju przepisywanych dóbr. Spadek można przyjąć w całości, biorąc na siebie na przykład odpowiedzialność za długi zmarłego. Możliwe jest jednak ograniczenie tej odpowiedzialności. Zgodna z prawem jest także decyzja o odrzuceniu spadku. Niezależnie od charakteru ostatecznego rozwiązania, musi ono zostać potwierdzone prawnie – przed sądem lub w obecności notariusza. Przy podejmowaniu decyzji o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku warto także wiedzieć, że dziedziczeniu nie podlegają te prawa i obowiązki, które są ściśle związane ze spadkodawcą – na przykład obowiązek płacenia alimentów lub prawo do otrzymywania renty.
Warto jeszcze raz podkreślić, że podstawowym dokumentem decydującym o procesie dziedziczenia jest zawsze testament. Dopiero gdy potwierdzony zostanie jego brak lub nieważność, mamy do czynienia z dziedziczeniem ustawowym. Wszystkie reguły i zasady dotyczące kwestii spadku i dziedziczenia, znajdują się w księdze czwartej Kodeksu cywilnego.