Cmentarna brama otwiera żyjącym drogę do rzeczywistości, w którą w swoim czasie wkroczy każdy człowiek bez wyjątku. Cmentarze, symboliczne ścieżki łączące światy żywych i umarłych, nierzadko różnią się od siebie – podobnie jak inne wytwory kultury, stworzone przez człowieka i będące częścią jego codzienności. Tak jak wsie, miasta i łączące je trakty, tak i cmentarze zmieniały się wraz z upływem wieków, stopniowo przyjmując dzisiejszą formę. W okresie średniowiecza na groby imienne mogli liczyć tylko ludzie zamożni – szlachta, bogaci mieszczanie oraz duchowieństwo – najbiedniejsi zaś chowani byli w mogiłach zbiorowych. Zmianie ulegała również lokalizacja cmentarzy – dopiero w osiemnastym stuleciu zaczęto powszechnie organizować je poza miastem (zaważyły względy sanitarne). Obecnie nie ma jednej stałej klasyfikacji grupującej różne rodzaje nekropolii, jednak sama rzeczywistość nasuwa podział na kilka typów.

Najbardziej wyrazistym aspektem różnicującym jest umiejscowienie cmentarza. Nekropolie można podzielić na śródmiejskie (położone w obrębie miejscowości) oraz pozamiejskie (leżące poza granicami miasta lub wsi). Trzeba jednak zauważyć, że nawet cmentarze znajdujące się w obrębie ludzkich zabudowań w przeważającej mierze położone są na miejskich obrzeżach – stanowią bowiem sferę bliższą sacrum niż profanum, będąc elementem realnego świata, ale tylko częściowo. Jacek Kolbuszewski, historyk literatury polskiej i literatur zachodniosłowiańskich, zwraca również uwagę na istnienie tak zwanych „cmentarzy niespodziewanych”, a więc powstałych w punktach, które wyznaczyła sama historia – miejscach bitew i egzekucji wojennych oraz zbrodni politycznych. Należą do nich między innymi cmentarz partyzantów Batalionów Chłopskich i Armii Krajowej
w Osuchach na skraju Puszczy Solskiej, a także cmentarz na Świętym Krzyżu w Górach Świętokrzyskich, gdzie spoczywają jeńcy radzieccy zamordowani przez hitlerowców w istniejącym tam niegdyś więzieniu.

Ponieważ sfera funeralna jest ściśle związana z kwestiami religii i wiary, kolejne kryterium klasyfikowania cmentarzy – istotne szczególnie w kulturze europejskiej – to podział na nekropolie wyznaniowe i świeckie. Właścicielem cmentarza wyznaniowego jest kościół, grupa wyznaniowa lub stowarzyszenie religijne. Cmentarze takie – parafialne oraz międzyparafialne – odzwierciedlają religijne prawdy wiary charakterystyczne dla danego wyznania. W katolickich miejscach pochówku elementem centralnym jest więc najczęściej kaplica, groby wieńczone są krzyżami, a napisy na nich wyryte zawierają zwroty do Boga i prośby o modlitwę. Z kolei macewy – nagrobki na cmentarzach żydowskich – to ustawione pionowo prostokątne (kamienne lub drewniane) płyty, nawiązujące do symboliki bramy i przejścia do innego świata. Zgodnie z tradycją powinny być pozbawione wizerunku zmarłego oraz zniczy czy kwiatów. Innym rodzajem cmentarza jest cmentarz wielowyznaniowy, na którym spoczywają wyznawcy różnych religii. Tymczasem cmentarze świeckie podzielić można na komunalne (inaczej cywilne, zarządzane przez gminę) i wojskowe, gdzie grzebani są żołnierze polegli w czasie wojny. Cmentarze komunalne trudno jednoznacznie zaklasyfikować jako świeckie, ponieważ często wydziela się na nich obszary przeznaczone dla przedstawicieli poszczególnych wyznań. Składane są tam jednak również ciała osób niewierzących, a także takich, którym Kościół odmówił pochówku. Zdarza się, że cmentarze należące do różnych kościołów znajdują się w tej samej miejscowości. Tak jest między innymi w województwie podlaskim, gdzie katolicyzm styka się z prawosławiem – w Hajnówce cmentarz katolicki i prawosławny znajdują się niemalże po obu stronach jednej ulicy.

Jacek Kolbuszewski dzieli cmentarze również ze względu na ich funkcję, wymieniając takie rodzaje nekropolii, jak zakonne cmentarze przyklasztorne, cmentarze rodowe i prywatne, wojenne i wojskowe, szpitalne
i epidemiczne, więzienne i zamkowe, a także cmentarze osób zasłużonych oraz symboliczne. Cmentarz prywatny to nekropolia, której właścicielem jest osoba fizyczna lub prawna, mogąca założyć działalność po uzyskaniu zgody inspektora sanitarnego. Jak dotąd cmentarze tego typu nie zdobyły w naszym kraju popularności. Z kolei będące reliktem czasów przeszłych cmentarze rodowe – miejsca pochówku przedstawicieli poszczególnych rodów ziemiańskich, umiejscawiane niegdyś na terenie zespołów dworskich – występują przede wszystkim na północy i zachodzie kraju (zakładane były głównie w dziewiętnastym wieku). Na innych obszarach Polski ziemianie częściej decydowali się na pochówek na cmentarzu parafialnym lub przykościelnym. Szczególnym przykładem połączenia cmentarza rodowego z przyklasztornym jest cmentarz w Łabuniach pod Zamościem, na którym pochowani są członkowie rodu Szeptyckich oraz siostry ze Zgromadzenia Franciszkanek Misjonarek Maryi, które ze słynnym rodem łączyła szczególna więź przyjaźni i któremu Szeptyccy podarowali łabuński zespół pałacowy wraz z parkiem i polem uprawnym. W Polsce można ponadto spotkać cmentarze żołnierzy obcych nacji, czego przykładem jest znajdujący się w Warszawie Włoski Cmentarz Wojskowy, miejsce spoczynku żołnierzy zabitych na terenie naszego kraju podczas dwóch wojen światowych. Z kolei na obczyźnie znajdują się cmentarze poległych Polaków – jednym z najbardziej znanych jest Polski Cmentarz Wojenny na Monte Cassino we Włoszech.

Różnorodność cmentarzy w Polsce odzwierciedla zmiany kulturowe i etniczne, jakie zachodziły w naszym kraju na przestrzeni wieków. Są cmentarze nowe, nawiązujące swoim wyglądem do pragmatycznej poetyki nowoczesności, są też nekropolie wiekowe, położone w miejscach niedostępnych, z drewnianymi krzyżami chylącymi się ku ziemi. Funeralna mapa Polski jest więc fascynująca i bogata. Z pewnością warto, podróżując po polskich miastach i miasteczkach, poznać również te miejsca, które mówią głosem czasów minionych
i zachwycają artystyczną formą nagrobków i cmentarnej przyrody.